فاکتورهای مهم فردی در پیش بینی عملکرد آینده بازیکنان در والیبال

فاکتورهای مهم فردی در پیش بینی عملکرد آینده بازیکنان در والیبال

در ورزشی مانند والیبال که قد و اندام بازیکنان در همه‏ی پست های تخصصی عاملی مهم و کلیدی است ( به جز پست لیبرو و تا حدودی پست پاسور)، استعدادیابی باید پس از بلوغ انجام شود. به طور کلی در استعدادیابی نوعی پیش بینی نهفته است و مربیان با انجام آزمون‌هایی بر روی فاکتورهای پیشگو و تعیین کننده‏ی جسمانی ( سلامتی، آنتروپومتری، آمادگی حرکتی و … )، تکنیکی، تاکتیکی و روانی و شخصیتی تلاش می‌کنند تا بازیکنانی را که به نظر مستعد می رسند شناسایی کنند و آنها را در سیستم تمرینی ویژه قرار دهند.

در هر یک از آزمون ها که در انجام آنها باید همه اصول علمی رعایت شوند، بازیکنان دسته بندی می شوند و امتیازی کسب می کنند ( مثلاً عالی: 9 امتیاز، خوب: 7 امتیاز، متوسط 5 امتیاز، ضعیف: 3 امتیاز، و خیلی ضعیف:1 امتیاز)،  با توجه به اهمیت هر یک از فاکتورهای ذکر شده در مراحل مختلف رشد بازیکنان و همینطور با توجه به نگرش مربی و مرحله ای از رشد که بازیکنان در آن قرار دارند، هر یک از فاکتورها رتبه بندی می شوند و به آنها ضریب اهمیت اختصاص می یابد   ( مثلاً ضریب اهمیت فاکتورها در دوره جوانی می تواند اینگونه باشد: آتنتروپومتری یا پیکری: 9، آمادگی جسمانی: 7، روانشناختی: 3، مهارتی: 5) ؛ در نهایت با جمع کردن کل نمرات بازیکنان، آنهایی که مستعدتر به نظر می رسند برای ورود به سیستم تمرینی ویژه انتخاب می شوند.

1.فاکتورهای سلامت جسمانی، ذهنی و روانی

1. سلامت عمومی ذهنی و جسمی برای انجام تمرینات ورزشی
2. نداشتن ناهنجاری های جسمانی
3. نداشتن آسیب دیدگی های مزمن

2.فاکتورهای آنتروپومتری یا پیکری

این فاکتورها در استعدادیابی برای بازیکنان والیبال بسیار تعیین کننده است، چراکه بازی در ارتفاع بالا به ویژه در حمله و دفاع روی تور در والیبال سطح بالا اهمیت زیادی دارد( بنابراین این فاکتور در استعدادیابی برای پست لیبرو کارایی ندارد و برای پست پاسور هم در مقایسه با دیگر پست ها اهمیت کمتری دارد)، در نتیجه ارتفاع دست بازیکنان و پایین تنه‏ی بلند از فاکتورهای مهم در استعدادیابی برای والیبال هستند؛ و البته ارزیابی تعیین کننده و اصلی در این فاکتور باید پس از بلوغ صورت پذیرد.

1. قد
2. ارتفاع یک دست و دو دست در حالت ایستاده
3. گستره‏ی طولی دو دست
4. طول بالاتنه و اندام آن
5. طول پایین تنه و اندام آن
6. طول کف دست، طول تاندون آشیل و …

3. فاکتورهای آمادگی جسمانی و فیزیولوژیکی

شاخص‏های آمادگی جسمانی مانند؛ چابکی، قدرت، توان انفجاری، استقامت عمومی، استقامت عضلانی، سرعت، انعطاف‏پذیری و حرکت پذیری و … ؛ و شاخص‏های فیزیولوژیکی مانند استقامت بی‏ هوازی، استقامت ویژه، استقامت هوازی، میزان تحمل اسید لاکتیک و … به ما کمک می کند تا سطح آمادگی جسمانی و آمادگی حرکتی فعلی بازیکنان را شناسایی کنیم، که با توجه به ماهیت کاملاً بی‏ هوازی والیبال، در این بین توان انفجاری پاها، چابکی و هماهنگی و حرکت‏پذیری مفاصل اهمیت بالاتری دارد. موضوع مهم دیگر در ارزیابی فاکتورهای آمادگی جسمانی و فیزیولوژیکی، سن تمرین عمومی و ویژه‏ بازیکنان می‌باشد؛ فراموش نکنیم که ما به دنبال استعدادیابی هستیم، نه بازیکن‏یابی. بنابراین تأکید باید روی مواردی باشد که کمتر قابل بهبود هستند، مانند سرعت. والیبال ورزش جابه جایی و هماهنگی است؛ ورزش چابکی و چالاکی و قدرت انفجاری بالا، هم در دست‌ها و هم در پاها. بنابراین بازیکنان والیبال باید علاوه بر قد و اندام مناسب از چابکی و چالاکی و قدرت انفجاری بالایی برخوردار باشند؛ قد بلند و دستهای کشیده به تنهایی تعیین کننده نیست؛ اگر چنین بازیکنی از آمادگی حرکتی و هماهنگی کافی برخوردار نباشد و نتواند سریع جابه جا شود، شاید والیبال را بیاموزد اما والیبالیست سطح بالایی نخواهد شد. اینگونه نوجوانان بهتر است در بسکتبال به فعالیت خود ادامه دهند. معمولاً با آزمون های T ، 4×9 متر، سرعت 5، 10 و  20 متر، پرش درجا، پرش با دورخیز، پرتاب توپ پزشکی با یک یا دو دست می توان این قابلیت ها را سنجید. بنابراین به نظر می رسد فاکتورهای کلیدی در آمادگی جسمانی برای شناسایی بازیکنان مستعد در والیبال موارد زیر باشند:

1. سرعت
2. چابکی و چالاکی
3. پرش ( پرش درجا، پرش با دورخیز)
4. انعطاف‏پذیری و حرکت‏پذیری مفاصل
5. ظرفیت تمرین‌پذیری

4.فاکتورهای روانی، شخصیتی و شناختی

این فاکتورها در طول فرآیند تمرینات و مسابقات توسط مربیان قابل شناسایی و سطح بندی است. در موارد مربوط به فاکتورهای ذهنی و روانی در اغلب موارد، نظر مربیان آگاه و با دانش از تست‌های معمول قابل استناد تر است. بسیاری از مهارت‌های ذهنی، روانی و شناختی قابل بهبود و آموزش هستند، بنابراین بیش از آنکه به این فاکتورها در استعدادیابی توجه شود باید در پرورش و به اوج رسانی استعدادها مورد توجه ویژه قرار گیرند.

1. عشق و علاقه به والیبال و اراده و انگیزه بالا برای رسیدن به اوج عملکرد
2. تعهد و پشتکار
3. شخصیت و نگرش رشد یافته
4. آموزش‌پذیری و حرف شنوی از مربی
5. توجه و تمرکز
6. تفکر مثبت و روحیه همکاری و کار تیمی
7. قدرت ذهنی و اعتماد به نفس

5.فاکتورهای مهارتی (تکنیکی و تاکتیکی)

این فاکتور بیشتر در مراحل میانی و پایانی استعداد‌یابی مورد استفاده قرار می‌گیرد که در آن عملکرد تکنیکی بازیکن با بالاترین استاندارد بین‌المللی مقایسه می‌شود و استفاده از آن در مراحل اولیه استعدادیابی معمولاً گمراه کننده خواهد بود. نکته مهم در تکنیک‌ها این است که بازیکن متناسب با سن تمرینی و بیولوژیکی خود تکنیک‌ها و مهارت‌های پایه و تخصصی را بیاموزد و خطای تکنیکی‌ای نداشته باشد که قابل اصلاح نباشد و مسیر رشد او را دچار اخلال کند. برای تسهیل استعدادیابی در پست‌های تخصصی والیبال، اولویت‌های تکنیکی در ابتدای این فصل به تفصیل شرح داده شده است.

1. آبشار (تکنیک امتیازآور)
2. دفاع روی تور (تکنیک امتیازآور)
3. سرویس ( تکنیک امتیازآور)
4. دریافت سرویس ( دریافت با ساعد و با پنجه)
5. توپگیری (انواع شیرجه و افت و … )
6. ارسال پاس

استعدایابی در والیبال یک فرآیند ادامه‏ دار است و  با توجه به مراحل مختلف (نوجوانان، جوانان، امید و بزرگسالان) میزان اهمیت هر یک از شاخص ‏های استعدادیابی دچار تغییر می‏شود که باید مد نظر قرار گیرند. مثلاً فاکتورهای مهارتی در انتخاب بازیکنان در رده ‏ی نوجوانان خیلی ضریب اهمیت بالایی ندارد، در حالیکه در رده ‏ی بزرگسالان اهمیت بسیار زیادی دارد. اگر آزمون های استعدادیابی 100% مؤثر باشند، یک رابطه ی قوی و خطی بین نتایج آزمون و عملکرد بازیکن در مسابقه وجود خواهد داشت. شکل 2- 7 به صورت گرافیکی نشان می دهد که نتایج در آزمون و نحوه عملکرد در مسابقه چه حالت هایی نسبت به هم می توانند داشته باشند. محدوده ای که به صورت بیضی مشخص شده، محدوده ای است که در آن تست استعدادیابی اثربخش تر بوده است، زیرا در آن محدوده عملکرد در تست ها و عملکرد در مسابقه تأیید کننده یکدیگر می باشند. قسمت خطای منفی نشان دهند ی ورزشکارانی است که امتیاز کمی در تست کسب کرده اند، اما در شرایط مسابقه عملکرد خوبی داشته اند( به اشتباه بی استعداد تشخیص داده شده اند). خطای منفی منجر به از دست دادن استعداد می‏شود و به همین دلیل باید از آن پرهیز نمود. قسمت خطای مثبت مربوط به بازیکنانی است که در تست ها عملکرد خوبی داشته اند اما در مسابقه عملکرد خوبی نداشته اند( به اشتباه مستعد تشخیص داده شده اند). به دلیل آنکه حالت های کمی وجود دارند که نتایج یک متغیر تنها، بتواند عملکرد در مسابقه را به طور اثربخشی پیش بینی کند؛ به منظور پرهیز از خطا در استعدادیابی باید یک مجموعه از عوامل و متغیرهای مؤثر در عملکرد بازیکن را که بتوانند با احتمال درستی زیادی عملکرد او را در مسابقه  پیش بینی کنند، مورد ارزیابی قرار داد. و البته قبل از کامل شدن بلوغ باید از اتخاذ تصمیمات مهم و سرنوشت ساز درباره بازیکنان خودداری نمود.

آنچه که در دوره‏ ی استعدادسازی یا دوره‏ی قبل از بلوغ اهمیت دارد موضوع جستجوی استعدادها می باشد. به این ترتیب که نباید نونهالی را از برنامه تمرینات حذف نمود بلکه باید با توجه به شرایط پیکری و آمادگی جسمانی به جستجوی نونهالان مستعد در مدارس و یا رشته های ورزشی دیگر پرداخت و آنها را وارد تمرینات ساختار یافته برای پرورش ‏هماهنگی و یادگیری مهارت‏ها نمود.

محاسبه امتیاز شاخص ها

برای محاسبه‏ امتیاز بازیکن در هر شاخص، ابتدا میانگین هر شاخص را برای کل بازیکنان محاسبه می کنیم، سپس بر آن مبنا، بازیکنان را به 5 دسته تقسیم می کنیم و با توجه به اینکه بازیکن به کدام دسته تعلق دارد به او نمره می دهیم

مثال: فرض کنید در پست دریافت کننده مهاجم 8 بازیکن با شرایط قدی زیر داریم و در نظر داریم تا آنها را دسته ‏بندی کنیم.

میانگین قد کل بازیکنان در این پست تخصصی: 196 سانتی‌متر

بلندترین قد: 204 سانتی‌متر، کوتاه ترین قد: 188 سانتی‌متر

اختلاف بین کوتاه‌ترین و بلند ترین بازیکن: 16 سانتی‌متر

با توجه به دسته بندی بندی 5 گانه 16 را بر 5 تقسیم می‌کنیم که عدد تقریبی 3 به دست می‏آید ( برای محاسبه دقیق تر از نظر آماری می‌توان اختلاف معیار را محاسبه نمود و بر آن مبنا تقسیم بندی را انجام نمود که با وارد نمودن همه داده‌ها در نرم افزار Excel  یا SPSS این امر به راحتی امکان پذیر است).

در این نوع محاسبه اگر عدد مربوط به یکی از بازیکنان بسیار کم بود ( کمتر از حداقلی که برای هر شاخص در نظر گرفته ایم)، می توانیم عدد مربوط به او را از محاسبات خارج کنیم و برای او در آن شاخص امتیاز صفر را در نظر بگیریم.

مثال 1: بازیکنی داریم در پست دریافت کننده- مهاجم در رده‏ سنی جوانان که قد او 199 سانتی متر است و ارتفاع دست او 256 سانتی متر می باشد، گستره‏ی طولی دست‏ها 206 سانتی متر و طول کف دست او 22 سانتی‏متر می‏باشد. در تست‏های آمادگی جسمانی؛ در پرش درجا توانست با ارتفاع 320 تماس پیدا کند و در پرش با دورخیز نیز توانست با ارتفاع 340 تماس پیدا کند. در تست T رکورد 84/8 ثانیه را به دست آورد و در پرتاب مدسین بال 2 کیلوگرمی نیز توانست رکورد  5/14 را به دست آورد. در طول اردوهای اماده سازی، مربیان خبره‏ای که در حال پرورش او هستند به این نتیجه رسیده‏اند که انگیزه‏ بسیار خوبی دارد، و بسیار منظم بوده و ‏نسبت به هدف خود متعهد است، ولی هنوز در شرایط پرفشار اردوها و تمرینات از قدرت ذهنی و اعتماد به نفس بالایی برخوردار نیست ضمن اینکه باید روحیه کار تیمی و همکاری خود و توانایی برقرار ارتباط مثبت تیمی با دیگران را تقویت کند.

در مهارت‏ها او دارای اثربخشی 35% در حمله می باشد ( ولی هنوز در پاس های بلند و در مواجهه با دو یا سه مدافع روی تور اثربخشی او پایین است، در حمله‏ی پایپ نیز توانایی کمی در کسب امتیاز دارد زیرا فقط 20% پاس را توانسته به امتیاز تبدیل کند؛ هنوز توانایی ضربه زدن در زاویه‏ی تند را نتوانسته در خود پرورش دهد، ولی از ارتفاع بالا و محکم به توپ ضربه می‏زند که با ایجاد تنوع بیشتر در ضربه به توپ و تقویت قدرت تشخیص و بازیخوانی، پیش بینی می‏شود اثربخشی او در حمله افزایش یابد؛ باید بتواند درک تفاوت نوع ضربه در حالت مواجهه با یک دفاع روی تور و دو دفاع روی تور و سه دفاع روی تور را درک کند)، در دریافت سرویس او اثربخشی 45% دارد (در دریافت سرویس با ساعد و از پهلوها و گرفتن ضرب سرویس‏های پرشی محکم توانایی تکنیکی بالایی دارد ولی در دریافت سرویس موجی با پنجه باید تکنیک خود را تقویت نماید، ضمن اینکه هنوز پس از دریافت سرویس های کوتاه نیز نمی تواند در حمله شرکت کند)، در سرویس او توانایی بالایی در زدن سرویس های پرشی با سرعت زیاد دارد (ولی همچنان دارای خطای زیاد و تنوع کمی می‏باشد، یعنی به ازای هر امتیاز سرویس و هر دریافت بد در زمین حریف، چهار خطا در ارسال سرویس دارد که باید بتواند این میزان را به تدریج کاهش دهد، ولی با توجه به اهمیت روز افزون تکنیک سرویس در والیبال پیشرفته، سرعت سرویس او را کمتر نخواهیم کرد بلکه روی ثبات در پرتاب توپ و پرش متعادل و ضربه‏ی مناسب از بالاترین ارتفاع ممکن تمرکز خواهیم نمود)، در ارسال پاس‏ های بلند با پنجه از دقت و ثبات لازم برخوردار نیست ولی با ساعد پاس های بهتری ارسال می کند. در دفاع روی تور از تکنیک انفرادی مناسبی برخوردار است، ارتفاع دفاع خوبی دارد و دستانش کاملاً وارد زمین حریف می‏شوند، ولی در طول بازی گاهی دستهایش را باز می کند و گاهی پس از پرش در هوا حرکت می‏کند و پرشش کاملاً عمودی نیست، و هنوز از بازیخوانی لازم برای کمک به مدافع میانی برای تشکیل دفاع روی تور در برابر مهاجم سرعتی‏ زن حریف برخوردار نیست، اثربخشی او در دفاع روی تور 16% می‏باشد. در توپگیری در منطقه‏ی 6 از بازیخوانی و جسارت خوبی برخوردار است ولی در توپگیری در منطقه‏ 4 از جابه جایی مناسبی برخوردار نیست، ضمن اینکه باید در پرورش مهارت شیرجه‏ های بلند به ویژه در توپگیری در منطقه 6 مهارت خود را بیشتر تقویت کند.

برای محاسبه اثربخشی در هر فاکتور تکنیکی از فرمول زیر استفاده می شود:

 100×[(تعداد کل عملکرد) ÷ (تعداد خطا در عملکرد- تعداد عملکرد عالی یا خوب)]= درصد اثربخشی

مثال: فرض کنید یک مهاجم 40 حمله داشته است که 25 حمله را به امتیاز تبدیل کرده، 3 بار توسط مدافعان حریف دفاع شده، 4 ضربه‏ی او نیز به خارج از زمین رفته و در بقیه ضربات او بازی در جریان بوده است.

45%= درصد اثربخشی   ⇒100 ×[(40) ÷ (7- 25)]= درصد اثربخشی

 نکته: اغلب در محاسبه اثربخشی در حمله، فقط عملکرد عالی ( عملکرد منجر به کسب امتیاز) در نظر گرفته می شود، و در محاسبه اثربخشی سرویس، دفاع روی تور و دریافت سرویس، علاوه بر عملکرد عالی بازیکنان عملکرد خوب آنها نیز در محاسبات وارد می شود. و در ارزیابی عملکرد بازیکنان در توپگیری و ارسال پاس، به نظر می رسد ارزیابی کیفی دارای کارایی بیشتری باشد.

مثال 2: بازیکنی داریم در پست دریافت کننده- مهاجم در رده‏ی سنی جوانان که قد او 192 سانتی متر است و ارتفاع دست او 248 سانتی متر می باشد، گستره‏ی طولی دست‏ها 199 سانتی متر و طول کف دست او 19 سانتی‏متر می‏باشد. در تست‏های آمادگی جسمانی؛ در پرش درجا توانست با ارتفاع 315 تماس پیدا کند و در پرش با دورخیز نیز توانست با ارتفاع 325 تماس پیدا کند. در تست T رکورد 25/8 ثانیه را به دست آورد و در پرتاب مدسین بال 2 کیلوگرمی نیز توانست رکورد  5/16 متر را به دست آورد. در طول اردوها مربیان خبره‏ای که در حال پرورش او هستند به این نتیجه رسیده‏اند که انگیزه‏ی بسیار خوبی دارد، و بسیار منظم بوده و ‏نسبت به خود و هدف متعهد است، در شرایط پرفشار اردوها و تمرینات و بازی‏های تدارکاتی از قدرت ذهنی و اعتماد به نفس بالایی برخوردار است، ضمن اینکه باید روحیه کار تیمی و همکاری خود و توانایی برقرار ارتباط مثبت تیمی با دیگران را تقویت کند.

در مهارت ‏ها او دارای اثربخشی 42% در حمله می باشد ( با اینکه از ارتفاع خیلی بالایی به توپ ضربه نمی زند ولی به خوبی از دست مدافعان روی تور برای کسب امتیاز استفاده می کند و خیلی خوب جاخالی می‏اندازد، و در شرایط مختلف بازی و در مواجهه با مدافعان روی تور متفاوت، می داند که چطور به توپ ضربه بزند و معمولاً گزینه‏ی مناسبی را انتخاب می‏کند)، در دریافت سرویس او 48% اثربخشی دارد ( در دریافت سرویس با پنجه مهارت بالایی دارد ولی نیاز به تقویت دریافت سرویس با ساعد و از پهلو دارد)، در سرویس او توانایی بالایی در زدن سرویس های پرشی – موجی متنوع دارد، در ارسال پاس‏های بلند از دقت و ثبات لازم برخوردار است، در دفاع روی تور از تکنیک مناسبی برخوردار است ولی ارتفاع دفاع پایینی دارد، اما از بازیخوانی خوبی برای کمک به مدافع میانی برای تشکیل دفاع روی تور در برابر مهاجم سرعتی‏زن حریف برخوردار است هر چند به دلیل ارتفاع کم از اثربخشی بالایی در این کار بهره نمی برد، اثربخشی او در دفاع روی تور 10% می‏باشد. در توپگیری در منطقه‏ی 6 و 4 از بازیخوانی، جسارت و تکنیک خوبی برخوردار است و از انرژی، روحیه جنگندگی و تسلیم ناپذیری بالایی برخوردار است.