فاکتورهای ذهنی، روانی و شخصیتی در استعدادیابی و پرورش استعدادها در والیبال

فاکتورهای ذهنی، روانی و شخصیتی در استعدادیابی و پرورش استعدادها در والیبال

برای پرورش استعدادها علاوه بر فاکتورهای تکنیکی و تاکتیکی باید جنبه های دیگری از بازیکنان را مورد بررسی قرار داد که گاه نامشهود هستند. مهم‌ترین موارد؛ فاکتورهای ذهنی و روانی، هوش و شخصیت و آمادگی جسمانی بازیکنان می‌باشد. با توجه به اینکه بازیکنان ممکن است سن تمرینی عمومی و تخصصی متفاوتی باشند، علاوه بر عملکرد آنها باید میل و عشق یادگیری، سخت کوشی و نگرش رشدیافته و میزان و تداوم در پیشرفت  آنها را نیز مورد توجه ویژه قرار داد؛ و فراموش نکنیم که باید در طول فرآیند پرورش بازیکنان صبور باشیم، چراکه بعضی از بازیکنان در مراحل اولیه تمرینی روندی کند در پاسخ به محرک‌های تمرینی را طی می‌کنند ولی با گذر زمان این پاسخ به محرک‌های تمرینی روند سریعی به خود گرفته و بازیکن پیشرفت چشمگیری می‌کند.

بنابراین توصیه می شود در تشکیل اردوهای تیم های ملی به ویژه در رده‌های پایه حتماً علاوه بر تیم اصلی یک تیم دوم یا حتی تیم سوم نیز تشکیل شود تا در پرورش بازیکنان با اثربخشی و کارایی بیشتری عمل کنیم و همینطور پشتوانه سازی و رقابت بهتری نیز صورت می گیرد که باعث پیشرفت بیشتر و با ثبات‌تر خواهد شد. علاوه بر این بازیکنانی که دارای سن نسبی کمتری هستند و یا کند به محرک‌های تمرینی واکنش نشان می‌دهند ولی واکنش آنها زیاد و چشمگیر است نیز از موقعیت مناسب تمرینی و حتی رقابتی برای رشد و رسیدن به اوج عملکرد برخوردار خواهند بود.

از ویژگی‌های بازیکنان برجسته والیبال داشتن پرش خوب، توان انفجاری و چابکی و چالاکی بالا می‌باشد. بنابراین بازیکنان باید در طول این مرحله از رشد و پرورش استعدادها، در این زمینه پیشرفت کرده و به عملکرد قابل قبولی دست یابند. بازیکنان مستعد معمولاً پیشرفت چشمگیری در چابکی و پرش در این مرحله از خود نشان می‌دهند و به استانداردهای جهانی نزدیک می‌شوند. برای ارزیابی پرش بازیکنان هم ارتفاع آبشار و هم ارتفاع دفاع روی تور باید اندازه گیری شود. برای ارزیابی چابکی بازیکن هم تست T و هم تست 4×9 متر می تواند مورد استفاده قرار گیرد. موضوع دیگر از نظر جسمانی؛ هماهنگی، حرکت پذیری مفاصل، مقاوم بودن در برابر آسیب دیدگی‏ها، ریکاوری سریع و ظرفیت بالای تمرینی می‌باشد.

هوش، اما مفهومی پیچیده، چند وجهی و تا حدود زیادی ناشناخته است. بسیاری از کارشناسان خبره در زمینه استعدادیابی و پرورش استعدادها براین باورند که در زمینه‌های ورزشی نظرات مربیان باتجربه و بادانش بسیار قابل قبول تر از تست‌های هوش می‌باشد. میزان پیشرفت بازیکن در یادگیری مهارت‌های تکنیکی، شناخت و درک شرایط مختلف بازی و استفاده از راه‌حل‌های مناسب و تصمیم گیری اثربخش در شرایط مختلف بازی و تمرینات تاکتیکی از جمله مواردی هستند که می‌تواند در ارزیابی هوش و هوش بازی بازیکن مورد استفاده قرار گیرد و ما از آن با عنوان هوش بازی یا IQ یاد می کنیم.

   اما توانایی دیگری که یک بازیکن شایسته‏ی والیبال باید داشته باشد، مهارت در کار تیمی، رابطه‏ی مثبت و همکاری با دیگران می‏باشد که از آن با نام هوش هیجانی یا  EQ یاد می کنیم. به طور کلی تعریف دقیقی که از هوش هیجانی مطرح می‌شود بدین شرح است: قابلیت و توانایی تشخیص و درک احساسات و عواطف نه چندان واضح و روشن خود و دیگران، قابلیت استفاده از این درک و تشخیص در جهت تنظیم و ایجاد تغییرات رفتاری و مدیریت روابط شخصی و اجتماعی. هوش هیجانی از 4 مهارت تشکیل شده است، دو مهارت اول، یعنی درک و آگاهی نسبت به حضور احساسات و عواطف (خودآگاهی) و مدیریت شخصی (خودگردانی و خود مدیریتی یا خود سازمان دهنده بودن) به خود فرد برمی‌گردد و تا حد زیادی فقط مربوط به شخص اوست. مهارتهای سوم و چهارم، یعنی خودآگاهی اجتماعی (مهارت اجتماعی) و مدیریت روابط (مهارتهای ارتباطی) به چگونگی و نحوه برقراری روابط با دیگران مربوط می‌شود. بنابراین بازیکنی با EQ بالا درک درستی از احساسات، خواسته ها و شرایط دیگر بازیکنان و مربیان تیم دارد و با نگرشی مثبت رفتارها و واکنش های خود را طوری تنظیم می کند که روابط خوب و مؤثری با اطرافیان داشته باشد. EQ برای ایجاد کارتیمی اثربخش بسیار ضروری است و فاکتوری تعیین کننده در موفقیت بازیکن می باشد و از او یک هم تیمی خوب می سازد.

    اما فاکتور دیگری که کمک زیادی به موفقیت بازیکنان می‏کند میزان خوش‏بینی، خوش‏قلبی، خیرخواهی، ایمان و صبر آنهاست که ما از آن به عنوان هوش معنوی یا SQ یاد می کنیم. این فاکتور را به هیچ وجه نباید دست کم گرفت یا بی اهمیت فرض کرد. اهمیت به مسائل معنوی و تلاش در پرورش آنها به بازیکنان و مربیان کمک می کند که سبک زندگی بهتری داشته باشند و کارایی آنها در تمرینات افزایش یابد.

انگیزه، سخت کوشی، جرأت ریسک کردن و جسارت، توانایی یادگیری مداوم و پیشرفت، تمرکز، کنترل استرس و حفظ آرامش، اعتماد به نفس و رهبری، جنگندگی، تمرکز بر آنچه که مربی می خواهد، سبک زندگی متعادل و سالم از ویژگی هایی ذهنی و شخصیتی ای هستند که بازیکنان نخبه از خود نشان می‌دهند. طراحی تمرینات و نوع رفتار مربیان باید طوری باشد تا به رشد شخصیتی و ذهنی بازیکنان کمک کند.