شش مرحله برای پرورش بازیکنانی در سطح جهانی ورزش والیبال،مرحله سوم:مرحله یادگیری

مرحله سوم: مرحله یادگیری

در این قسمت  توضیح می دهیم که چرا توسعه مهارت‌ها و تکنیک‌ها در طول مرحله یادگیری (دوره 3 یا 4 ساله‏ی قبل از بلوغ) این قدر مهم و تعیین کننده است و همین طور اهداف مهم این مرحله از توسعه بازیکنان و موارد کلیدی مربوط به آن را شرح خواهیم داد.

یکی از مهمترین دوره‌ها برای توسعه و پرورش مهارت‌ها و تکنیک‌ها برای نونهالان بین سنین 9 – 8 سالگی تا حدود 13- 12 سالگی ( به طور دقیق‌تر، تا پیش از آغاز بلوغ) است. این دوره‏ را می توان دوره سازگاری پر شتاب برای حرکات پایه و مهارت های ورزشی و یا سال‌های میل و پتانسیل زیاد به یادگیری مهارت‌ها (گرسنگی مهارتی) نامید. دوره‌ای طلایی برای یادگیری انواع الگوهای حرکتی که می توانند به سطح خودکار برسند. در این مرحله، نونهالان از نظر سطح توسعه (جسمانی، ذهنی، عصبی و مغزی) آماده‏ی یادگیری و اکتساب مهارت‌های عمومی ورزشی هستند که سنگ بنای پرورش آنها در همه ورزش ها خواهد بود. از سن 8 سالگی در دختران و 9 سالگی در پسران تا شروع انفجار رشدی (معمولاً حدود سنین 12- 11 سالگی برای دختران و 13- 12 سالگی برای پسران)، نونهالان آماده شروع تمرینات بر طبق روش‌های ساختار یافته تر و فرموله شده‌تر هستند. با این حال، تأکید باید هنوز روی مهارت‌های عمومی ورزشی و مهارت‌های عمومی والیبال به منظور پرورش بازیکنان همه کاره باشد، و بازیکنان نباید در یک ورزش و یا در یک پست ویژه، تخصصی شوند. در این سنین، نونهالان در حال توسعه و پرورش دادن ایده‌هایی شفاف و روشن درباره ورزش‌هایی که دوست دارند و ورزش‌هایی که احساس موفقیت می‌کنند هستند (این احساس موفقیت می‌تواند شامل لذت بردن از آن ورزش، یادگیری و ماهر شدن در اجرای تکنیک و مهارت‌های جدید و برنده شدن باشد)، والدین نیز باید در پرورش این ایده‌ها و تفکرات نسبت به ورزش‌های مختلف، مشاور و مشوق فرزندان خود باشند. تمرکز باید روی انجام حداقل 3 ورزش ( هم ورزش‌های گروهی و هم انفرادی و با الگوهای حرکتی متفاوت) در فصول مختلف سال باشد و انجام فقط یک ورزش در طول سال در این دوره توصیه نمی‌شود.

در این مرحله سیستم عصبی بدن به خوبی پرورش یافته است و بازیکن قادر است که مهارت‌های تکنیکی را به شکل بسیار عالی و بدون نقص انجام دهد. اکنون زمان آن فرا رسیده است که نونهالان مهارت‌های حرکتی پایه‏ پیشرفته را پرورش دهند و مهارت‌های ورزشی کلی را بیاموزند. نونهالان دیر بالغ (آنهایی که دیرتر از همسالان خود بالغ می‌شوند) در یادگیری مهارت‌ها نسبت به دیگر نونهالان برتری دارند، به خاطر اینکه مرحله یادگیری برای پرورش یافتن برای آنها بیشتر به طول می انجامد. مرحله یادگیری با آغاز بلوغ پایان می‌یابد و رشد سریع که دوره‌ای مهم در زندگی افراد است، آغاز می‌شود.

بعضی از والدین به دلیل موفقیت فرزندشان در یک ورزش به دام این تله می‌افتند که «بیشتر بهتر است» و فقط او را در یک رشته ورزشی قرار می‌دهند، چرا که در آن رشته موفق تر است، برنده می‌شود و مقام کسب می‌کند. نونهالان نیز بیشتر شور و شوق دارند تا در یک رشته ورزشی که موفق‌تر هستند، ادامه دهند، چرا که هم موفقیت بیشتری به دست می‌آورند و هم از طرف والدین و اطرافیان مورد توجه قرار می‌گیرند. با این حال هیچ ضمانتی نیست که این موفقیت و شور و شوق در دوره نوجوانی هم باقی بماند، و اغلب منجر به ورزش زدگی می شود و نوجوان از ورزش کناره گیری می کند. کودکان و نونهالان در مرحله یادگیری باید روی توسعه مهارت عمومی ورزشی و مهارت‌های بنیادین و عمومی والیبال تمرکز کنند. که منجر به موفقیت در بلند مدت می‌شود. مربیان باید روی پرورش بازیکن همه کاره تمرکز کنند نه تربیت بازیکن تخصصی؛ از سوی دیگر والدین نیز باید نونهالان را برای حضور در یک یا دو رشته ورزشی دیگر تشویق نمایند. این کار می تواند باعث خروج نونهالان از ناحیه راحتی شود و آنها را به چالش بکشد که منجر به تقویت قدرت تصمیم‌گیری آنها می‌گردد. از سوی دیگر والدین و مربیان نباید در طول بازی و مسابقه به طور مداوم به بازیکنان دستورالعمل و راهنمایی بدهند، چرا که باعث می‌شود مهارت تصمیم‌گیری و تحلیل بازیکنان بهتر نشود، چیزی که برای پیشرفت آنها در آینده ضروری است. بازیکنانی که همیشه منتظر راهنمایی مربی هستند، خیلی شانس پیشرفت ندارند.

 ویژگی های مهم تمرینی و عملکردی

اغلب به مرحله یادگیری، دوره طلایی یادگیری مهارت‌ها و تکنیک‌ها هم گفته می‌شود. این بدان معنی است که توسعه مهارت‌ها و تکنیک‌ها باید مورد تأکید زیادی قرار گیرد، با این حال جنبه‌ها و ویژگی‌های دیگر نونهالان ورزشکار نیز باید بیشتر توسعه یابند.

 توسعه و پرورش مهارت‌ها

توسعه مهارت‌های حرکتی پایه در این مرحله بسیار مهم است، اما تأکید روی پرورش مهارت‌های ورزشی پایه و مهارت‌های تکنیکی عمومی والیبال باید بیشتر شود. استفاده از بازی‌های مینی والیبال (بازی 3 نفره) و میدی والیبال (بازی 4 نفره) و همینطور بازی‌های دو نفره در زمین‌های کوچک، به نونهالان کمک می‌ کند تا درک بهتری از بازی پیدا کرده و بهتر تصمیم‌گیری کنند. بازیکنان اکنون می‌توانند علاوه بر تکنیک‌های پایه، تکنیک‌های پیشرفته‌تر و مهارت‌های تصمیم‌گیری در شرایط بازی را بیاموزند که به آنها تاکتیک انفرادی هم گفته می‌شود(یعنی اینکه بازیکن تصمیم بگیرد که در چه زمانی و چه موقعیتی در طول بازی، از کدامیک از تکنیک‌های پایه استفاده کند و چگونه مهارت‌های تکنیکی را مورد استفاده قرار دهد). در این مرحله آموزش تاکتیک‌ها و سیستم‌های پایه تهاجمی و دفاعی می‌تواند به تدریج آغاز شود، ولی نباید خیلی روی تیم حریف تمرکز کرد، بلکه تمرکز باید روی نحوه درست اجرای تکنیک‌ها، سیستم‌ها و تاکتیک‌های تیم خودی و بهتر بازی کردن و تصمیم‌گیری بهتر در شرایط مختلف بازی باشد. در این مرحله، برنده شده برای نونهالان اهمیت بیشتری پیدا می‌کند و مسابقات برای آنها جدی‌تر می شود، اما همچنان لذت بردن از والیبال، تعداد تکرارهای بالا، مشارکت، احساس موفقیت، تمرکز روی توسعه مهارت‌های و انجام بیشترین تلاش باید در اولویت باشد تا سطح انگیزه و شور و شوق بازیکنان همچنان حفظ شود.

 نکات کلیدی در این مرحله:

– توسعه بیشتر مهارت‌های حرکتی پایه

– افزایش تمرکز و تأکید روی مهارت‌های تکنیکی پایه‏ والیبال ( پرورش بازیکن همه‏ کاره)

– استفاده از مهارت‌های تکنیکی در زمین‌های کوچک (مینی والیبال و میدی والیبال)

– پرورش مهارت‌های تصمیم‌گیری

– افروختن و پرورش عشق و علاقه به والیبال و به ورزش در نونهالان (لذت بردن)

آماده سازی ذهنی و روانی

اهداف روانی در این مرحله، معرفی مهارت‌های پایه آرام‌سازی، تصویرسازی ذهنی، هدف‌گذاری، توجه، ارتباط مثبت با دیگران و ایجاد انگیزه در نونهالان می باشد. مربیان و والدین باید درک کنند و بدانند که وقتی کودکان مهارت را به درستی انجام نمی دهند، این حالت ممکن است به خاطر این باشد که آنها از نظر شناختی (که شامل فکر کردن، درک کردن، دلیل آوردن، یادگرفتن، به خاطر سپردن می باشد) آماده انجام آن مهارت نیستند.

هدف گذاری می تواند در این مرحله معرفی شود، زیرا اکثر بازیکنان نوجوان، اهدافی برای خود دارند که می تواند بزرگ یا کوچک باشد. وقتی که بازیکنان هدفی برای دستیابی دارند، در نتیجه آنها جهت و هدفی دارند که برای آن تمرین و رقابت می کنند. توضیح اهداف بلند مدت، میان مدت و کوتاه مدت، به آنها کمک می کند تا به دور نمایی از اهداف خود در والیبال و زندگی دست یابند. اهداف بلند مدت ممکن است غیر واقع بینانه و دست نیافتی به نظر برسند؛ این موضوع نه تنها ایرادی ندارد بلکه خیلی هم خوب است، چرا که ممکن است به نظر ما این اهداف دست نیافتنی هستند؛ هدف بلند مدت نونهالان و نوجوانان هرچه بزرگتر باشد و دست نیافتنی به نظر برسد ایجاد انگیزه بیشتری می کند و نشان از بلند پروازی و اعتماد به نفس نونهال و نوجوان دارد. والدین می توانند و باید با فرزندانشان درباره رؤیاهایی که دارند صحبت کنند، بدون اینکه واقع بینانه بودن آنها را مورد قضاوت قرار دهند. صحبت درباره‏ی اهداف کوتاه مدت می تواند به نوجوانان کمک کند تا با انگیزه و پشتکار بیشتری برای دستیابی به اهداف خود تلاش کنند.

بطور مشابه، استفاده از تصویرسازی ذهنی در این مرحله، بازیکنان را قادر می‌سازد تا از همه‏ حواس خود برای ایجاد یک موقعیت استفاده کنند و یک موقعیت جدید را تصور نمایند. این کار باعث افزایش قدرت تمرکز و توجه بازیکنان شده و حسی از آرامش را به وجود می آورد. به دلیل لذتی که از افزایش تناسب اندام و آمادگی جسمانی و بهبود مهارت‌های تکنیکی حاصل می‌شود، عشق و علاقه به ورزش در بین نوجوانان بیشتر توسعه می‌یابد. این اشتیاق و علاقه، انگیزه نوجوانان را برای مشارکت بیشتر در والیبال افزایش می‌دهد. علاوه بر این آنها انگیزه دارند تا برای پرورش یافتن و رشد کردن بیشتر بیاموزند، بنابراین آنها می توانند احساس‌های خوب ناشی از پیشرفت در بازی و اجرای تکنیک‌ها را تجربه کنند. این خود انگیزشی ( ایجاد انگیزه درونی برای خود) پایه و اساس اراده آنها برای موفقیت در ورزش (و همینطور در زندگی) می‌باشد، و همینطور که در مراحل رشد و توسعه به پیش می‌روند، این خود انگیزشی و اراده بیشتر به آنها کمک می‌کند.

مفاهیم پایه و اساسی در برقرای ارتباط مثبت و سازنده با دیگران نیز می‌تواند در این مرحله معرفی شود. نونهالان و نوجوانان باید آنچه را که مربی می‌گوید درک کنند و درک و منظور خود را به مربی انتقال دهند، این ارتباط دو طرفه‏ی سازنده و مثبت با مربی و دیگر بازیکنان عاملی مهم در موفقیت‌های آتی بازیکنان خواهد بود.

نکات کلیدی در این مرحله:

1- هدف‌گذاری

2- استفاده از تصویرسازی ذهنی

3- آرامش داشتن و با تمرکز بودن

4- تمرکز روی ایجاد انگیزه

5- تمرین روی ارتباط خوب، سازنده و مثبت

 ریکاوری و بازسازی بدن

مربیان نیاز دارند تا با ایجاد تعادل در تمرین و ریکاوری، و با بهره جستن از استراتژی‌های مناسب در ریکاوری، سازگاری بازیکنان به تمرینات را به حداکثر برسانند. بازیکنان باید چگونگی کنترل و ارزیابی شرایط ریکاوری بدن خود را بیاموزند (گوش دادن به بدن) و این ریکاوری را مدیریت کنند (توجه کردن به احساسی که در عضلات و بدن وجود دارد، سبک درست زندگی، سازمان دادن به زندگی و افکار خود یا خود مدیریتی). در طول تمرینات مربیان می‌توانند از بازیکنان درباره میزان خستگی آنها یا میزان لذت بخش بودن تمرینات سئوال کنند: با استفاده از چهره‌های خندان یا امتیاز دادن (از 1 تا 3، یا از 1 تا 10)، که برای اندازه‌گیری کردن سریع میزان ظرفیت بازیکنان در تحمل تمرینات هم از جنبه‏ی ذهنی، هم جسمانی و هم تکنیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. میزان خستگی، خود انگاره، کیفیت خواب، تغذیه، بیماری و مصدومیت؛ همه این‌ها متغیرهایی هستند که بازیکنان می‌توانند آنها را درجه بندی کنند. در این مرحله، با بالا رفتن قدرت شناختی و ادراکی بازیکنان، می توان به تدریج متغیرهایی را که باید ارزیابی کنند، افزایش داد.

در طول مرحله یادگیری، روال ریکاوری باید به صورت فعالیت‌های کوتاه و سپس حرکات کششی سبک باشد. بازیکنان باید تشویق شوند تا در زودترین زمان ممکن بعد از پایان تمرین دوش بگیرند (تا دمای بدن به میزان طبیعی بازگردد) و در طول دو ساعت بعد از تمرین تغذیه خوبی داشته باشند که 30 دقیقه‏ی اول اهمیت بیشتری دارد. انجام حرکات کششی ایستای طولانی مدت به عنوان یک عادت قبل از خواب می تواند معرفی شود.

متخصصان 8 تا 10 ساعت خواب برای این گروه سنی توصیه می کنند. حفظ یک برنامه منظم برای خواب، ایجاد محیطی مناسب، داشتن آرامش روانی و روحی قبل از خواب برای ورزشکاران نوجوان و جوان اهمیت بالایی دارد، به ویژه زمانی که حجم تمرینات و مسابقات به تدریج در حال افزایش است و یا رشد انفجاری در حال شروع شدن است (دوران بلوغ).

نکات کلیدی این مرحله:

– استفاده از چهره های خندان یا استفاده از مقیاس رتبه‌بندی بعد از تمرین برای ارزیابی و نظارت بر میزان خستگی،خود انگاره و همینطور برای تغذیه، کیفیت خواب، بیماری و یا مصدومیت.

– استفاده از تمرینات فعال ریکاوری مانند دویدن آرام و حرکات کششی آسان.

 شخصیت

نونهالان و نوجوانان در این مرحله می‌توانند بین خوب و بد را تشخیص دهند آنها حس قوی‏ ای به عدالت دارند و نسبت به انصاف بسیار حساس هستند، اما تعریف آنها از انصاف و عدالت هرچقدر که دانش و تجربه‏ بیشتری کسب می‌کنند، تغییر خواهد کرد. آنها بیش از پیش می‌دانند که چه چیزی را دوست دارند و چه چیزی را دوست ندارند، و این ادراک و شناخت، زمینی حاصل خیز در ذهن و روان آنها ایجاد می‌کند که در آن مجموعه‌ای از ارزش‌ها در طول زمان رشد می‌کنند. همانطور که آنها بیشتر با محیط خود ارتباط برقرار می‌کنند، زندگی اجتماعی آنها به سرعت گسترده می‌شود. بنابراین شخصیت آنها با شدت و سرعت بیشتری شکل می‌گیرد، هم شخصیت درونی و هم شخصیت بیرونی. که در این میان رفتارهای همسالان و بزرگسالانی که در اطراف آنها هستند، و به ویژه رفتارها و سخنان مربیان در شکل‌گیری شخصیت نونهالان و نوجوانان بسیار تأثیرگذار خواهد بود. این مرحله برای آموزش ارزش‌های قوی اخلاقی مانند احترام (احترام به هم تیمی‌ها، حریفان، مربیان و داوران و دست اندرکاران مسابقات)، انصاف و عدالت و جوانمردی، صداقت، اعتماد، روحیه رقابت‌پذیری، پشتکار و رفتار شهروندی بسیار مناسب است. حفظ نشاط و شادابی تمرین (به عنوان تمرکز اصلی در طول این مرحله) آموزش این ارزش‌ها را تسهیل می‌کند، و آرام آرام این ارزش‌ها را در زندگی بازیکنان نهادینه می کند.

فعالیت ورزشی و والیبال باید برای نونهالان و نوجوانان لذت بخش و با نشاط باشد؛ دانستن اینکه هر بازیکن چه چیزی را در والیبال دوست دارد به مربی کمک می‌کند که تمرینات را بهتر طراحی کند؛ نکته مهم اول در والیبال این است که همه نوآموزان آبشار زدن را دوست دارند، بنابراین آموزش آبشار زدن (گام آبشار و ضربه زدن به توپ) را خیلی زود آغاز کنید. نکته مهم دوم این است که نوآموزان و نونهالان علاقه زیادی به بازی کردن دارند، بنابراین یک چالش مربی این است که بین تمرینات و بازی تعادل برقرار نماید؛ و همه تمرینات نیز حالت بازی، رقابتی، امتیازی و با نشاط داشته باشند. خیلی برای نونهالان و نوجوانانی با روحیه‏ی رقابتی، دشوار است تا درک کنند که باختن هم می‌تواند با نشاط و حتی لذت بخش باشد؛ به شرط آنکه نو‏آموز تمام تلاش خود را بکند و از بازی چیزهای جدید بیاموزد. مربیان نیاز دارند تا این نگرش را تقویت کنند که باختن نیز بخشی از فرآیند پرورش تکنیک‌ها، مهارت‌ها و شخصیت بازیکنان است. مربیان باید خودشان این مفاهیم را درک کنند و این تفکر را در خود و بازیکنان پرورش دهند که با گذر سالها، نونهالان و نوجوانان رکورد بردها و باخت‌هایشان را به خاطر نخواهند آورد، اما تکنیک‌ها و مهارت‌هایی را که می‌آموزند و نشاط و لذتی را که در کنار دوستان و مربیان خود داشته‌اند، با آنها خواهد ماند. بازنده‌های خوب سرانجام برنده‌های بزرگی خواهند شد.

 نکات کلیدی در این مرحله:

– داشتن نشاط فردی و جمعی

– یادگیری در طول لحظات خوب و لحظاتی که بد به نظر می رسند.

– احترام گذاشتن به دیگران؛ هم تیمی‌ها، حریفان، مربیان، تماشاگران، مسئولین برگزاری مسابقات و داوران و … .

 دختران

مرحله‏ یادگیری آخرین مرحله برای پرورش ظرفیت‌های جسمانی است. نونهالان در این مرحله کماکان نیازمند به حضور در دامنه وسیعی از فعالیت‌های ورزشی هستند؛ دختران جوان ممکن است یک یا دو ورزش را بیشتر ترجیح بدهند، اما باید هنوز در ورزش‌های دیگر حضور یابند، تا زمانی که وارد مرحله شکل گیری بشوند. به این ترتیب آنها می‌توانند مهارت‌های حرکتی پایه و مهارت‌های ورزشی پایه را ترکیب کرده و در نتیجه سرعت یادگیری آنها در ورزش‌های مختلف شتاب خواهد گرفت. برای پیشگیری از آسیب دیدگی، دختران نیاز به دستورالعمل‌ها و تمرینات خوب و اصلاح تکنیک دارند، به ویژه در حرکات پاها و شانه‌ها. بازیکنان نونهالان و نوجوان اکنون در این مرحله با میزان بیشتری قادر به کنترل حرکات بدن خود هستند و باید توجه ویژه به اصلاح تکنیک بکنند. رعایت تکنیک‌های درست در پرش و فرود، توپگیری، جابه جایی و ضربه زدن به توپ، و همینطور انجام تمرینات پیشگیرانه و تقویتی برای جلوگیری از آسیب‌های زانو؛ مانند آسیب رباط صلیبی، آسیب‌های کشکک و آسیب‌های شانه می تواند به بازیکنان معرفی شود و توسط مربیان مورد تأکید قرار گیرد.

در مرحله یادگیری تأکید ویژه باید روی تقویت عادت‌های مثبت غذایی و آموزش تغذیه درست قبل از تمرین، حین تمرین و بعد از تمرین باشد. ریز مغذی‌های ویژه مانند کلسیم و آهن از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. درباره ایجاد تعادل در تغذیه و میزان انرژی دریافتی با بازیکنان صحبت کنید و آنها را راهنمایی نمایید تا به آنها کمک شود که سطح رشد و بلوغ بهینه داشته باشند. دختران نوجوان باید شروع به درک اهمیت تغذیه مناسب برای انجام فعالیت بهینه ورزشی نمایند. عدم تعادل بین انرژی غذایی دریافتی و انرژی مصرفی در تمرین ممکن است به ریکاوری نامناسب، ضعف جسمانی و عدم رشد بهینه منتهی شود. کمبود انرژی غذایی دریافتی معمولاً با کمبود در میزان کلسیم و آهن دریافتی همراه خواهد بود، که مصرف کلسیم کافی برای ایجاد استخوان بندی سالم و قوی ضروری است و کمبود آهن ممکن است منجر به کم خونی شود. ترکیب کمبود انرژی دریافتی و کلسیم دریافتی می‌تواند منجر به کاهش قدرت و رشد عضلات گردد. دختران در این مرحله باید شروع به درک و پیش‌بینی تغییراتی که در آغاز بلوغ رخ می‌دهد نمایند. این تغییرات فیزیکی علامت دوره‌های حساس و مهم برای افزایش قدرت، استقامت و ظرفیت تمرین هستند. دوره قاعدگی که بعدها در دوره بلوغ رخ خواهد داد، نیازمند انرژی است تا به طور مناسب عمل کند؛ دلیلی دیگری برای اینکه دختران باید اهمیت میزان انرژی دریافتی را درک نمایند. سال‌های قبل از اوج سرعت افزایش قد (یعنی مراحل پایه ها، یادگیری و شکل‌گیری) دوره‌هایی مهم و حیاتی برای بیشینه کردن جرم استخوان‌ها هستند، بنابراین مصرف مناسب کلسیم اهمیت ویژه‏ای دارد.

تاریخ چرخه قاعدگی یک شاخص و تعیین کننده‏ی قوی برای میزان چگالی مواد معدنی استخوان‌ها می‌باشد. با تأخیر در قاعدگی یا افزایش تعداد دوره‌های قاعدگی از دست رفته، چگالی املاح و مواد معدنی در استخوان‌ها کاهش می‌یابد که در بلند مدت تأثیر منفی روی سلامت بانوان می‌گذارد.

نکات کلیدی در این مرحله:

• آموزش اجرای درست تکنیکی برای حرکات و مهارت‌های حرکتی مرتبط با شانه و پایین تنه.
• دستورالعمل‌های بیشتر برای نیازهای تکنیکی در جابه جایی‌ها و انجام حرکات به طور ایمن ( گرم کردن مناسب، افزایش حرکت پذیری مفاصل، انجام تمرینات تعادلی، فرود متعادل و … ).
• معرفی، کنترل و اصلاح حرکات و اجراهای ریسکی که مرتبط با آسیب‌های زانو؛ مانند آسیب رباط صلیبی و آسیب‌های کشکک می‌باشد.
• تقویت و آموزش عادت‌های مثبت غذایی؛ و تغذیه مناسب ورزشی.
• توضیح و تشریح ارتباط بین انرژی دریافتی با رشد، بلوغ مناسب و بهینه، عملکرد مناسب قاعدگی، سلامت و قدرت استخوان‌ها و میزان مناسب املاح و مواد معدنی در آنها.

مسابقات

مسابقات در این مرحله باید با تمرکز بر پرورش و توسعه بازیکنان باشد، نه نتیجه؛ که در این میان مهم ترین نکات تعداد تکرارهای بالا، جسارت و جرأت ریسک کردن، احساس موفقیت و لذت بردن از بازی و یادگیری می باشد. نتایج صرفاً یک شاخص برای عملکرد بوده، و در این مرحله مهم‌ترین چیز نیستند. مسابقه در طول مرحله یادگیری یک سنجش از میزان و چگونگی پیشرفت کلی بازیکن می‌باشد (به عنوان یک ورزشکار و به عنوان یک بازیکن)، که شامل مهارت‌های حرکتی، مهارت‌های تکنیکی و مهارت تصمیم‌گیری در شرایط مختلف بازی می‌باشد. میزان تفاوت توانایی‌ها و قابلیت‌های ذهنی و جسمانی در نونهالان و نوجوانان در مقایسه با بزرگسالان بسیار بیشتر است، بنابراین باید تمرینات را متناسب با توانایی‌های آنها تنظیم نمود تا در بلند مدت رشد همه جانبه داشته باشند. در طول این مرحله، رقابت و مسابقه به طور طبیعی بین نونهالان و نوجوانان به وجود می آید، به ویژه در بین پسران، چرا که این موضوع بخشی از لذت آنها از ورزش است؛ دختران بیشتر روی جنبه‌های اجتماعی ورزش تکیه دارند. مربیان و والدین باید این موضوع را درک کنند و تصور نکنند که دختران در تمرین و بازی جدی نیستند، و بهتر است که  موقعیت‌های اجتماعی مناسبی را در طول فصل تمرینات و مسابقات برای دختران فراهم سازند. به نونهالان اجازه دهید که در طول مدت حضور در والیبال ( در طول تمرینات و مسابقات) نونهال باقی بمانند و کودکانه رفتار کنند، و فراموش نکنیم که شادابی و خوشحالی کردن یکی از جنبه‌های مهم در طول فرآیند رشد و پرورش بازیکنان می‌باشد. مسابقات با نشاط و لذت بخشی که روی مهارت‌های ویژه‌ای تأکید دارد، این شانس را به نونهالان و نوجوانان می‌دهد که مهارت‌های خود را در یک ویترین به نمایش بگذارند، روی آن مهارت‌ها بیشتر کار کنند و پیشرفت خود را ارزیابی کنند. در طول مسابقات، تأکید باید روی اجرای بهترین عملکرد شخصی ( رقابت با خود)، یادگیری مداوم، توسعه‏ی مهارت‌ها، افزایش جسارت و ریسک‏پذیری بازیکنان و لذت بردن از مسابقه و والیبال باشد.

نونهالان در مرحله یادگیری نیاز به نسبت مناسب تمرین به مسابقه دارند. برای کسب بهترین نتیجه در بلند مدت در ورزش‌های تیمی، به طور کلی 70% زمان باید صرف تمرین شود (تمرینات بهبود تکنیک و مهارت فردی) و 30% زمان صرف مسابقه (تمرینات تیمی، مسابقات رسمی، دوستانه و تمرینی) بشود. بازیکنانی که در این مرحله زمانی کافی صرف بهبود مهارت‌های انفرادی آنها می‌شود، در بلند مدت هم از نظر آمادگی تکنیکی و هم آمادگی جسمانی در مقایسه با بازیکنانی که دچار کم تمرینی و بیش مسابقه ای هستند، دارای شرایط بهتری خواهند بود.

نکات کلیدی در این مرحله

– تمرکز روی حداکثر تلاش، جسارت و جرأت ریسک‌پذیری، و یادگیری.

– اجرا و توجه به مسابقات و بازی‌هایی بر مبنای مهارت.

– تشریح نسبت تمرین به مسابقه به والدین و بازیکنان.

نقش والدین

والدین باید فرزندان خود را در ورزش‌ها و فعالیت‌های جسمانی متنوعی مشغول نگه دارند، بنابراین نونهالان می‌توانند به پرورش قدرت و انعطاف‌پذیری خود ادامه دهند و در چابکی، تعادل، هماهنگی و سرعت توانایی‌های خود را اصلاح کرده و بهبود دهند، و ورزش‌ها و فعالیت‌های جدیدی را برای لذت بردن پیدا کنند. در مرحله یادگیری، بازی‌های متنوع تر و سریع‌تر باید مورد استفاده قرار گیرند تا توان، چابکی و سرعت پرورش یابد. چرا که اکنون زمان سازگاری پر شتاب به تمرینات هماهنگی حرکتی می‌باشد. والدین باید با فرزندان خود صحبت کنند و به سخنان آنها گوش فرا دهند تا تشخیص دهند که ورزش مورد علاقه آنها چیست؟ باید از تخصصی شدن زود هنگام پرهیز شود به ویژه نباید در این دوره بازیکنان را در یک پست ویژه، تخصصی کرد (مثلاً پاسور، مدافع میانی و…). با گذشت زمان، والدین می‌توانند به فرزندان خود کمک کنند تا تمرکز خود را معطوف به 2 یا 3 ورزش نمایند. در انتهای این مرحله، والدین می‌توانند به فرزندان خود کمک کنند تا نقاط قوت و ضعف و ورزش مورد علاقه خود را شناسایی کنند، بنا براین ایده خوبی نسبت به ورزش و پستی که می‌خواهند در آینده در آن تخصصی شوند، پیدا خواهند کرد.

همانطور که تعداد بازی‌ها شروع به افزایش می‌کند، والدین باید مشوق اصلی فرزندان خود و کل تیم باشند و مدل و الگوی مناسبی برای رفتار ورزشی باشند که یک روش خوب برای این کار، تشویق عملکرد خوب تیم و بازیکن حریف توسط والدین می‌باشد؛ اما هرگز نباید از کنار زمین به فرزندان خود دستورالعمل بدهند یا سر آنها فریاد بزنند. والدین همینطور باید توجه داشته باشند که نونهالان در حال رشد آنها نیاز به ریکاوری کاملی دارند و مراقب باشند که از حضور بیش از حد در فعالیت‌های ورزشی و فشار روی گروه‌های عضلانی مشترک پرهیز شود، چرا که باعث آسیب دیدگی و یا شاید ورزش زدگی بشود. والدین همینطور باید بین تکالیف درسی و فعالیت‌های ورزشی و غیر ورزشی فرزندان خود تعادل برقرار کنند. نونهالان باید آموزش درستی در موارد مهم ورزشی مانند تغذیه مناسب، آب رسانی به بدن و ریکاوری مناسب ببینند.

والدین نباید در دام این فکرهای اشتباه بیافتند:

– اگر فرزندانشان برنده می شوند؛ بنابراین آنها (والدین) برنده می‌شوند.

– فرزندانشان ویژه و خاص هستند، و خودشان هم ویژه و خاص هستند.

– کودکان و فرزندان آنها باید برنده شوند، و اگر برنده نمی‌شوند، این خطای دیگران است؛ مربی، سازمان دهندگان مسابقات، داوران، یا عوامل خارجی دیگر.

والدین و مربیانی که تمرکز و تأکید زیادی روی نتیجه و روی برنده شدن دارند، اغلب بازیکنان را بیش از حد زود تخصصی  می‌کنند، بازیکنان آنها جرات ریسک کردن کمتر دارند و چون خیلی زود تخصصی می‌شوند، در نتیجه از مهارت تصمیم‌گیری کمتری برخوردارند و فقط بازی را از یک زاویه می‌نگرند در نتیجه قدرت بازیخوانی کمتری دارند و از انعطاف‌پذیری تاکتیکی کمتری برخوردار می‌شوند. البته معمولاً والدین، اینگونه مربیان را بیشتر دوست دارند، چون فکر می‌کنند باعث موفقیت و پیشرفت فرزندشان می‌شوند.

موارد کلیدی در این مرحله:

– مشغول نگه داشتن کودکان در فعالیت‌ها و ورزش‌های متنوع.

– تشویق به توسعه مهارت‌ها.

– پرهیز از تخصصی کردن زود هنگام نونهالان و نوجوانان.

– ایجاد تعادل بین کار و تکالیف مدرسه و فعالیت‌های ورزشی و فوق برنامه.

– اندازه‌گیری قد هر سه ماه یک بار و تعیین زمان شروع انفجار رشدی.

خلاصه‏ مرحله یادگیری

دوره‏ سه یا چهار ساله‏ی قبل از بلوغ برای پرورش نونهالان بسیار مهم است. این مرحله، تقریباً بین سن 9- 8 سالگی تا 13 – 12 سالگی (زمانی است که نونهالان به تکنیک‌ها، حرکات و مهارت‌های ورزشی پایه بسیار سازگار هستند)، زمان مناسبی است برای یادگیری تکنیک‌های عمومی والیبال و مهارت‌ها و حرکاتی که اساس پرورش در همه ورزش‌ها را فراهم می‌سازد. اما اگر روی نونهالان و نوجوانان تمرکز کنیم، برای اینکه بخواهیم در این تمریناتی که به آنها مهارت‌های پایه را آموزش می‌دهد حضور با کیفیت دشته باشند، این فعالیت‌ها باید با نشاط و لذت بخش طراحی شوند. نونهالان باید مهارت‌های ورزشی خود را با حضور در دو یا سه ورزش توسعه دهند؛ حتی اگر در یکی از این ورزش‌ها پیشرفت عالی داشته‌اند و یا به یک ورزش علاقه و انس زیادی نشان دادند، نباید به سرعت در آن تخصصی شوند. در والیبال نیز این نونهالان نباید در یک پست تخصصی بازی کنند، بلکه در این مرحله باید بازیکنی همه کاره شوند تا به طور کامل پرورش یابند. این کار ممکن است برای نونهالان از نظر ذهنی راحت نباشد، ولی برای توسعه تکنیکی، پرورش مهارت‌های تصمیم‌گیری و ساخت ظرفیت‌های جسمانی بسیار خوب است.

برنده شدن مهم‌ترین چیز در این مرحله نیست؛ همین طور دادن استراتژی در طول بازی؛ بلکه پرورش تکنیکی بازیکنان مهم ترین موضوع است؛ و همین طور با نشاط بودن و لذت بخش بودن تمرینات که باعث حفظ انگیزه و اشتیاق نونهالان برای حضور در ورزش و والیبال می‌شود. تجربیات مثبت و احساس موفقیت باعث می‌شود تا آنها خودشان هم بهتر بازی و تمرین کنند و این تمرینات را در خارج از فضای تمرینات سازمان یافته نیز به طور انفرادی یا با دوستان و خانواده انجام دهند. این کار باید تشویق شود، چرا که هم بازی و تمرینات ساختار نیافته و هم بازی‌ها و تمرینات حساب شده و سازمان یافته برای ساخت و پرورش مهارت‌ها ضروری هستند.

برای ورزشکاران جوان؛ نه تنها اشکالی ندارد، حتی خوب هم هست که در طول تمرین و مسابقه مرتکب اشتباه شوند؛ چرا که اشتباه کردن بخشی از فرآیند یادگیری می‌باشد( نمی‌خواهیم اشتباه کنیم، ولی اشتباهات بخشی از فرآیند یادگیری هستند). باید به نونهالان و نوجوانان اجازه داد که جسارت داشته باشند و ریسک کنند و از اشتباهات خود درس بگیرند؛ بدون اینکه والدین و یا مربیان از کنار زمین برسر آنها فریاد بزنند یا کوهی از دستورالعمل‌ها را به آنها ارائه دهند. راهنمایی خوب است، اما کمی هم به نونهالان و نوجوانان اجازه دهید خودشان فکر کنند و راه حل بیابند و کشف کنند (خود اکتشافی).

بایدهای مرحله یادگیری :

• به تشویق نونهالان و نوجوانان برای حضور در بازی‌ها و فعالیت‌های جسمانی ساختار نیافته‏ روزمره با دوستانشان ادامه دهید؛ بازی‌های فعال با دوستان در زنگ تفریح در مدرسه، بازی در حیاط ساختمان سکونت، بازی در پارک‌ها و تفریح گاه ها، در زمین‌های بازی محلات و … .
• در هر فصل؛ نونهالان را در برنامه‌های ورزشی ویژه‏ی آنها (مینی والیبال، مینی بسکتبال، مینی فوتبال، اسکیت، شنا، اسکی و …) مشارکت دهید، و آنها را در پست‌ها و موقعیت‌های متفاوت قرار دهید؛ ممکن است یک چیز غافلگیر کننده و جالب پیدا کنند که در آن خیلی هم خوب باشند.
• نونهالان را تشویق کنید تا از هر موقعیتی برای حضور در ورزش‌های مختلف در مدرسه استفاده کنند؛ به ویژه در طول زنگ ورزش، در مسابقات درون مدرسه، یا عضو تیم‌های ورزشی مختلف مدرسه بشوند.
• نونهالان را در ورزش‌هایی با طبیعت‌های گوناگون مشارکت دهید؛ بر مبنای زمین، بر مبنای آب، فعالیت در هوا، برمبنای برف یا یخ، روی شن های ساحل و همینطور در ورزش‌های نیازمند هماهنگی که با موسیقی مرتبط هستند.
• به تقویت هماهنگی، قدرت، سرعت، انعطاف‌پذیری و تکنیک نونهالان ادامه دهید. فعالیت‌های قدرتی باید شامل وزن بدن آنها، توپ سوئیسی، توپ پزشکی و یا دمبل‌های بسیار سبک باشد؛ از وزنه‌های سنگین استفاده نکنید.
• ورزش و فعالیت‌های جسمانی را شاداب و لذت بخش نگه دارید.
• توسعه بیشتر همه‏ تکنیک‌ها و مهارت‌های حرکتی پایه، و پرورش بازیکن همه کاره. اگر این کار در این مرحله انجام نشود، دوره مهمی از موقعیت‌های رشد بازیکنان از دست رفته است که رشد کامل توانایی‌ها و شانس بازیکن برای رسیدن به اوج پتانسیل خود را به خطر می‌اندازد. مهارت‌های حرکتی پایه می‌توانند با ترکیب شدن در تمرینات تکنیکی تقویت شوند. برای مثال، دویدن به پهلو، حرکت پای ضربدر، دویدن به عقب و… می‌توانند با تمرینات ارسال با ساعد، ارسال با پنجه، دفاع روی تور، آبشار، توپگیری، دریافت سرویس و … ترکیب شوند.

– تمرینات پریدن و فرود آمدن، لی لی کردن و طناب زدن را حتماً در تمرینات خود بگنجانید.

– توسعه بیشتر استقامت از طریق بازی‌ها و مسابقات امدادی. بازیکنان وقتی که به دنبال یک دوست یا توپ می‌دوند، سریع‌تر و با انگیزه‏ بیشتری حرکت می‌کنند.

– مسابقات را با توجه به سن بیولوژیک، سن نسبی، سن تمرینی و توانایی بازیکنان ساختار بدهید.

– ورزش‌های مورد علاقه نونهالان را شناسایی کنید و آنها را در ورزش‌های گوناگون مشارکت دهید ( علاوه بر والیبال، حضور در یک یا دو ورزش دیگر).

– از دوره‌بندی یگانه‏ سالیانه  برای برنامه ریزی تمرینات استفاده نمائید.

– بازی‌های ساختار نیافته را تقویت کنید. تمرینات ساختار نیافته با تکرار بالا باعث عالی شدن مهارت‌ها می‌شود (ابعاد زمین و ارتفاع تور و قوانین و تعداد نفرات را برحسب توانایی‌های بازیکنان تنظیم کنید).

هدف از بازی‏های آماده‌سازی (که در اصطلاح به آن بازی‏های آشنایی با توپ هم گفته می‏شود)، پرورش ظرفیت‏های جسمانی نونهالان و نوجوانان و در عین حال کمک به آنها در یادگیری بهتر و سریع‏تر تکنیک‏ها و مهارت‏های والیبال می‏باشد، زیرا حرکات و جابه‏جایی‌های لازم برای اجرای تکنیک‏ها و مهارت‏های والیبال، کمتر در زندگی روزمره انجام می‏شوند.

ظرفیت فعالیت جسمانی را می‏توان به عنوان توانایی، اعتماد به نفس، انگیزه، علاقه، شایستگی، آگاهی و درک مناسب در استفاده از پتانسیل‏های جسمانی و انسانی برای بهبود در کیفیت زندگی تعریف کرد که شامل این موارد می‏شود:

• توانایی جابه‏جایی مناسب در جهت‏های مختلف و در شرایط سخت و چالشی (دویدن در جهت‏های مختلف، پریدن، ضربه زدن به توپ با دست یا با پا و یا با راکت، گرفتن و پرتاب کردن توپ، غل دادن توپ).
• توانایی بازیخوانی و پیش‌بینی حرکات حریف و هم‏تیمی و تصمیم‏گیری مناسب و اجرای درست آن تصمیم.
• اعتماد به نفس و خود‏ انگاره‏ی خوب در اجرای حرکات و جابه‏جایی‏ها.
• برقراری ارتباط و تعامل کلامی و غیرکلامی مناسب با مربیان، هم‏تیمی‎‏ها، بازیکنان حریف، داوران و تماشاگران.
• درک اصول مربوط به سلامتی جسم و سبک درست زندگی ورزشی؛ مانند تمرین کردن درست و کافی، خواب و استراحت و ریکاوری مناسب، تغذیه سالم و متعادل.

در آموزش والیبال به نوآموزانی که هنوز بالغ نشده‏اند دو هدف مهم و اساسی وجود دارد، اولین هدف پرورش ظرفیت‏های جسمانی آنهاست‏ و دومین هدف آموزش تکنیک‏ها و مهارت‏های والیبال می‏باشد. با توجه به اینکه والیبال ورزش ضربه زدن به توپ است و نه گرفتن و حمل کردن توپ، و همین‏طور حرکات و جابه‏جایی‏ های لازم در اجرای تکنیک‏ها و مهارت‏های آن در دایره‏ی حرکات و جابه‏ جایی ‏های روزمره‏ انسان قرار نمی‏گیرد، در نتیجه آموزش و یادگیری آن دشوار و زمانبر است، بنابراین نوآموزان در اجرای تکنیک‏های والیبال دیر به تکامل و مهارت می‏رسند و در پی‌آن وقفه‏ های زیادی در تمرینات به وجود می‌آید که باعث عدم پرورش ظرفیت‏های جسمانی نوآموزان والیبال می‏شود. عدم پرورش و توسعه آمادگی و ظرفیت‏های جسمانی نوآموزان باعث کند شدن روند پیشرفت آنها در یادگیری مهارت‏های والیبال می‏شود؛ چاره‏ حل این مشکل بازی‌های آماده‌سازی می‏باشد.

بنابر دلایل ذکر شده که نشأت گرفته از ساختار بازی والیبال هستند، به نظر می‌رسد سن مناسب برای یادگیری تکنیک‌های ویژه والیبال سن 9 یا 10 سالگی باشد؛ به شرطی که نونهال دارای رشد بیولوژیکی مناسب بوده و از نظر جسمانی توانایی اجرای مهارت‏ها و تکنیک‏ها را داشته باشد. قبل از این سن، پیشنهاد می‌شود که نونهالان در ورزش‌های عمومی و پایه (به ویژه ژیمناستیک، دو و میدانی و شنا) حضور یابند تا قابلیت‌ها و آمادگی‌های عمومی حرکتی آنها برای یادگیری همه ورزش‌ها؛ به ویژه والیبال، توسعه یابد.

از سوی دیگر باید به این نکته توجه ویژه کنیم که والیبال ورزش هماهنگی است. هماهنگی در درون عضله؛ همکاری و هماهنگی بین بافت‌ها و عصب‏های درون عضله( قدرت)، هماهنگی بین عضلات و بخش‌های مختلف بدن؛ همکاری سیستم عصب مرکزی و عضلات در فرآیند اجرای یک جابه‏جایی هدفمند یا همکاری عضلات مختلف ( مهارت، سرعت، چابکی و چالاکی)، هماهنگی بین ذهن و جسم ( اعتماد به نفس، تمرکز، بازیخوانی و جنگندگی)، هماهنگی و ارتباط بین اعضای تیم یا همکاری تیمی ( رهبری، کار تیمی و تاکتیک). در بازی‏های آماده سازی و همین‏طور طراحی تمرین در همه‏ سطوح باید به این چهار نوع هماهنگی توجه شود و هر چهار مورد پرورش یابند. اما در این کتاب ما فقط به مفهوم هماهنگی بین بخش‏های مختلف بدن یا هماهنگی اعصاب و عضلات مختلف بدن می‏پردازیم و منظور ما از واژه هماهنگی همین مفهوم می‏باشد.

تا قبل از بلوغ، اولویت آماده ‏سازی جسمانی نونهالان و نوجوانان پرورش چابکی، تعادل، هماهنگی و سرعت در آنهاست؛ ضمن اینکه بین سنین 6 تا 9 سالگی زمان بسیار خوبی برای پرورش انعطاف‏پذیری در نونهالان می‏باشد. برای انجام تمرینات قدرتی تا قبل از بلوغ باید از وزن بدن نونهالان برای انجام تمرینات استفاده نمود و به تدریج می‏توان از توپ پزشکی، توپ سوئیسی، و وزنه‌های سبک استفاده کرد. همین طور می‏توان از کش‏های مقاومتی ضعیف در افزایش قدرت و توان نوجوانان نیز بهره برد. در ضمن باید با استفاده از هالتر وزنه‏های سبک، نحوه‏ی درست اجرای حرکات با وزنه به تدریج به نوجوانان در حال بلوغ آموزش داده شود که موضوعی مهم در پرورش قدرت در آینده می باشد.

آنچه که دوباره مورد تأکید قرار می‏دهیم این است که تا قبل از بلوغ، نونهالان باید حداقل در دو یا سه ورزش فعالیت کنند تا تمام مهارت‏های پایه در آنها پرورش یابد و در ضمن به دلیل قرار گرفتن در موقعیت‏های مختلف و ورزش‏های متفاوت، دارای انعطاف‏پذیری تاکتیکی بالایی می‏شوند و از قدرت پیش‏بینی، بازیخوانی و تصمیم‏گیری بالاتری برخوردار خواهند بود. نونهالان فقط زمانی می توانند فعالیت بدنی نداشته باشند که یا خواب هستند و یا مشغول مطالعه می‏باشند و حداکثر روزی 60 دقیقه به تماشای تلویزیون و بازی‏های رایانه‏ای بپردازند. برای نونهالان بازی، حرکت، نشاط، لذت بردن از ورزش و احساس موفقیت از بالاترین اهمیت برخوردار است؛ در همه‏ ورزش‏ها.

هماهنگی یعنی توانایی حرکت دادن اجزای مختلف بدن ( دو یا بیشتر)، به شکلی موزون، روان، مناسب و اثربخش. در ورزش‏هایی مانند والیبال که باید به توپ ضربات متنوعی در ارتفاع‏های مختلف زده شود، هماهنگی نقش مهم و کلیدی ایفا می‏کند. و به دلیل اینکه هماهنگی ارتباط زیادی با سیستم عصب مرکزی بدن دارد و این سیستم تا قبل از بلوغ و به ویژه تا قبل از 13 – 12 سالگی بسیار شکل پذیر می‏باشد. دوران نونهالی و نوجوانی بهترین زمان برای توسعه و پرورش هماهنگی در بدن افراد می‏باشد، و در ضمن انجام تمرینات هماهنگی در دوره‏ی بلوغ باعث تثبیت و ماندگاری هماهنگی به دست آمده می‏گردد.

هماهنگی از اجزای مختلفی تشکیل شده است که برای افزایش هماهنگی نونهالان و نوجوانان باید هر یک را جداگانه مورد توجه قرار داد و برای آنها تمرین طراحی نمود:

• تعادل ( ایستا و پویا)
• درک ریتم
• جهت‏ یابی و آگاهی فضایی
• سرعت عکس‌العمل
• همزمان کردن جابه‏ جایی‌ها و حرکات اعضای مختلف بدن
• توانایی تشخیص نیروی لازم برای انجام حرکات مختلف
• موزون بودن جابه‏ جایی ‏ها و حرکات ( عدم انجام حرکات اضافه و صرف انرژی بیش از حد)