آشنایی با ویژگی‌های والیبال پیشرفته

آشنایی با ویژگی‌های والیبال پیشرفته

علاوه بر ویژگی‌های منحصر به فرد والیبال که ذکر شد، 3 عنصر اصلی برای والیبال پیشرفته تشخیص داده شده است که برای دستیابی به سطوح بالای عملکرد واجب و ضروری هستند؛ شناخت این ویژگی ها ما را در شناسایی بازیکنان مستعد و نحوه سازماندهی تمرینات به منظور پرورش و به اوج رسانی آنها یاری می‌کنند.

1. سرعت و تنوع (خلاقیت) در بازی
2. ارتفاع بالاي بازی و عملكرد در روي تور
3. عالی و کامل بودن در تکنیک‌ها و مهارت‌ها     

این سه عنصر پیوند نزدیکی با هم دارند و مثلث والیبال پیشرفته را تشکیل می‌دهند. بدون بالا بودن سطح تیم در همه عناصر ذکر شده، نمی توان دستاورد مهمی در رقابتهای بین‌المللی کسب نمود. ضعف در یکی از این عناصر باید با برتری زیاد در 2 عنصر دیگر جبران شود؛ که این موضوع برای بازیکنان نیز صادق است. مثلاً اگر بازیکنی از قد بلندی برخوردار نیست، باید با ایجاد خلاقیت، سرعت و تنوع در بازی خود و همینطور تعالی و تکامل در اجرای تکنیک‌ها و مهارت‌های والیبال (که شامل مهارت‌های ذهنی، روانی و شخصیتی هم می‌شود)، خود را به سطح بالای بین المللی برساند. اما بدون عالی و کامل بودن در تکنیک‌ها و مهارت‌های والیبال نمی توان به اوج سطوح بین‌المللی رسید.

1.سرعت و تنوع در بازی

این عنصر؛ سرعت، پویایی و غافلگیری حريف در بازی را شامل می‌شود ولی محدود به آن نیست. برای برتر بودن در مسابقه، یک تیم به سرعت و تنوع در بازی نیاز دارد. این به معنی پیش بینی خوب و عکس العمل مناسب، جابه جایی چالاک و راه‌حل‌های تاکتیکی، سرعت عملکرد، انطباق تکنیک‌ها و تاکتیک‌ها، خلاقیت، یافتن سریع راه حل مناسب در شرایط مختلف بازی، غافلگیر کردن حریف، همکاری و بازی پویا می‌باشد. این عنصر همان قدر که در حمله مهم است در دفاع نیز اهمیت دارد.

بهبود و پیشرفت در اجرای تکنیک‌ها و استراتژی‌ها دلیل اصلی توسعه سریع و تماشایی شدن والیبال نوين بین‌المللی در 20 سال اخیر می باشد. تاکتیک ها و شکل های تهاجمی و تدافعی جدید که وابسته به توانایی‌های فردی بازیکنان یا حالت خاص بازي حریف می‌باشد بر اساس افزایش سرعت و غافلگیری حریف توسعه یافته است.

امروزه تمرکز بسیاری از مربیان بر روی افزایش سرعت توپ در سرویس و آبشار می‌باشد. زدن سرویس‌های پرشی با سرعت بالای 110 km/h در مردان و 90 km/h
در زنان به امری عادی در مسابقات المپیک 2016  ریو تبدیل شده بود، هرچند سرویس‌هایی با سرعت بیشتر نیز در این مسابقات زده شد. این موضوع بسیاری از روش‌های تمرینی در دریافت سرویس و توپگیری را متحول کرده است و استفاده از دستگاه‌های سرویس زن( با قابلیت تنظیم سرعت، مسیر ضربه و نحوه چرخش توپ) به امری رایج در بین تیم‌های سطح بالا تبدیل شده است. علاوه بر این به نظر می‌رسد همین افزایش سرعت سرویس باعث می‌شود تا سیستم‌های دریافت 4نفره در سال‌های آینده رواج بیشتری یابد، یعنی بازیکن قطر پاسور یا پشت خط زن نیز در بعضی چرخش‌ها؛ به ویژه زمانی که در منطقه 4 و یا منطقه 1 قرار دارد؛ در مواجهه با سرویس‌های پرشی قدرتمند حریف به جمع دریافت کننده‌های سرویس بپیوندد؛ شیوه‌ای که تیم‌های ایتالیا، امریکا، ایران و لهستان در مسابقات المپیک 2016 ریو استفاده می‌کردند، که این امر باعث شده تا بسیاری از مربیان تیم‏های پایه شیوه‌های تمرین بازیکنان این پست‌ها را به ویژه در تیم‌های نوجوانان و جوانان اصلاح کنند.

سرعت تفکر و تصمیم‏گیری، سرعت و تنوع در زدن سرویس و آبشار، ارسال پاس‌های متنوع و سریع و کم قوس، تنوع در مسیر و قدرت ضربات در حمله، تنوع در چیدمان آغازین تیم، سرعت جابه جایی بالا در توپگیری و دفاع روی تور و … مواردی از سرعت و تنوع هستند که باید حتماً آنها را به اوج رساند.

اما موضوع دیگر که در آینده اهمیت آن بیشتر خواهد شد انتقال سریع اطلاعات و داده‌ها برای آنالیز تیم حریف و تیم خودی می‌باشد. امروزه بسیاری از تیم‌ها اطلاعات آماری تیم مقابل را در طول بازی با ایجاد شبکه بین رایانه‏ آنالیزور تیم و رایانه‏ یکی از کمک مربیان به سرعت در اختیار سرمربی تیم می گذارند تا او بتواند درست ترین تصمیم را بگیرد. این سرعت در انتقال اطلاعات به منظور پیش بینی عملکرد حریف و اتخاذ استراتژی مناسب، در آینده رواج بیشتری خواهد یافت و در کنار قدرت بازیخوانی تاکتیکی کادر فنی تیم عاملی مهم در موفقیت به ویژه در مسابقات تیم های هم تراز خواهد بود.

2- ارتفاع بالاي بازی و عملكرد در روی تور

ارتفاع بازی و عملكرد در بالای تور عامل تعیین کننده‏ی دیگری در پیروزی یا شکست تیم‌ها در والیبال پیشرفته می‌باشد. یک تیم نیاز دارد که در آبشار زدن و دفاع روی تور  از حریف بالاتر و برتر باشد که عاملی حیاتی مخصوصاً در آبشار، دفاع روی تور و پاس دادن از ارتفاعی بالا می‌باشد. ارتفاع بالای بازی در بالای تور نیازمند بازیکنانی قد بلند با دستانی کشیده، با توانایی خوب در پرش و تکنیک عالی در آبشار، دفاع روی تور و پاس دادن در بالاترین ارتفاع ممکن می‌باشد.

در 40 سال اخیر میانگین قدی تیم‌ها افزایش پیدا کرده و نمودار‌ها وجود رابطه بین قد تیم‌ها و رتبه آنها را نشان می‌دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که تیمهاي برتر هر دوره، بلندتر از میانگین قدی كل تیم‌های آن دوره از مسابقات بوده اند اما به ندرت بلند قامت‌ترین تیم رتبه نخست را به دست آورده است. این بدان معناست که: بلند قدی بازیکنان لازم است اما کافی نیست. مثلاً از سال 2003 تا سال 2010 برزيل با ميانگين قدی حدود 195 سانتی متر توانسته با ارائه بازی خلاقانه، سريع و متنوع، تکامل در تکنيک‌ها، استفاده از بازيکنان باتجربه و پويا و استفاده از تاکتيک‌های غافلگير کننده در همه مسابقات جهانی و المپيک (به جز المپيك و ليگ جهاني 2008) قهرمان شود. البته همین تیم برزیل نیز پس از المپیک 2008 میانگین قدی تیم خود را با افزودن 2 بازیکن بلندقد در پست‌های دریافت کننده و پشت خط زن افزایش داده است. اما شاید در والیبال پیشرفته‏ی امروز اهمیت بلندی قد بیش از هر زمان دیگر باشد؛ برای اولین بار در المپیک 2012 لندن تیم قهرمان، تیم روسیه، بلندقدترین تیم مسابقات نیز بود که این قهرمانی را در لیگ جهانی 2013 نیز تکرارکرد. البته تیم برزیل با افزودن دو بازیکن بلند قد در پست دریافت کننده، قهرمانی مسابقات جام قهرمانان قاره های سال 2013 را از آن خود کرد. با این حال به نظر می آید روند افزایش میانگین قدی تیم ها از این پس روند کندتری به خود بگیرد. ضمن اینکه فرانسه نیز با میانگین قدی 197 سانتی متر ولی با تنوع در بازی، سرعت و مهارت بالا و کار تیمی توانست در سال 2015 هم قهرمان لیگ جهانی و هم قهرمان مسابقات قهرمانی اروپا شود. شاید بتوان تیم لهستانِ قهرمان مسابقات قهرمانی جهان 2014، تیم امریکایِ قهرمان جام جهانی 2015 و همینطور تیم برزیلِ قهرمان المپیک 2016 ریو را جزو تیم‏هایی قلمداد نمود که همه‏ی ویژگی‏های والیبال پیشرفته را داشتند و علاوه بر در اختیار داشتن بازیکنانی با قد و اندام مناسب و پرش عالی، از سرعت، تنوع و مهارت تکنیکی بالایی نیز در بازی والیبال برخوردار بودند. ضمن اینکه نباید فراموش کرد شرایط قدی بازیکنان پست‏های مختلف با هم متفاوت است؛ مثلاً مدافعان میانی حتماً باید قدی حداقل حدود 2 متر داشته باشند؛ در حالیکه این میزان برای پاسورها شاید حداقل حدود 190 سانتی متر باشد، و برای لیبروها فاکتور قد عملاً تعیین کننده نیست.

3- عالی و کامل بودن در تکنیک‌ها

سومین عنصر و شاید مهم ترین فاکتور در واليبال پیشرفته تکامل و تعالی در اجرای تکنیک‌هاست كه شامل دقت، ثبات، خطاي كم ،اثربخشي و کارآمدی تاکتیکی بالا مي‌باشد. بازیکنان باید در تمام تکنیک‌های پایه ماهر باشند و با توجه به نقشی که در بازی تیمی دارند و با توجه به پست تخصصی خود در بعضی از تکنيک‌ها تبحر بالاتری داشته باشند. نسبت عملكرد عالي به خطا شاخصی برای تعیین تکامل هر بازيكن در اجراي يك تکنیک است. اما موضوع بسیار مهم در این زمینه مهارت بالا در تاکتیک‌های انفرادی می‌باشد؛ یعنی توانایی بازیخوانی و تصمیم گیری سریع و درست و اجرای اثربخش آن تصمیم در شرایط مختلف بازی.

تیم‌های برتر دنیا با درصد بالای حملات منجر به امتیاز، دفاع‌های روی تور منجر به امتیاز مستقیم، امتیاز مستقیم سرویس، و ارسال های اول دقيق، توپگیری اثر بخش و ارسال پاسهای عالی، از دیگر تیم‌ها قابل تشخیص هستند. به معنی دیگر، درصد خطا بسیار پایین است، مخصوصاً در ارسال اول، پاس دادن و آبشار. با اینکه تیم‌ها از سرویس‌های ریسکی و قدرتمند استفاده می‌کنند اما هرگز اجازه نمی‌دهند که درصد خطای آنها در زدن سرویس از حد معینی بالاتر برود. آمارها نشان می‌دهند که بالا بودن اثربخشی در حمله و به ویژه حمله بعد از دریافت سرویس و همینطور ثبات در ارسال سرویس‌های با سرعت بالا و در پی آن سازماندهی ساختار دفاعی تیم، عاملی تعیین کننده در قهرمانی تیم برتر بوده است. تیم‌های قهرمان معمولاً عملكرد مثبت بالاتر و خطای کمتری (يعني اثربخشي بيشتر) از میانگین 3 تیم برتر آن دوره از مسابقات داشته‌اند.

مهم‌ترین تکنیک‌ها در والیبال تکنیک‌های امتیاز آور هستند: سرویس، آبشار و دفاع روی تور؛ البته نباید از این موضوع غفلت کرد که پایه و اساس استواری تیم توانایی بازیکنان ( لیبرو و دو دریافت کننده – مهاجم) در دریافت اول می‌باشد. همینطور تمام بازیکنان تیم باید از توانایی بالایی در ارسال پاس با ساعد و پنجه داشته باشند. اهمیت ماهرتر شدن بازیکنان از نظر تکنیکی در آینده بیش از پیش خواهد بود، زیرا اکنون تقریباً اکثر تیم‌ها از بازیکنانی قد بلند و با پرش مناسب استفاده می‌کنند و سرعت بازی اکثر تیم‌ها بالاست، بنابراین برای قرار گرفتن روی سکوهای جهانی باید روی تنوع در بازی و بهبود تکنیک‌ها و مهارت‌ها و به ویژه تاکتیک‌های انفرادی تمرکز بیشتری بشود.

عالی بودن در مهارت‌ها شامل مهارت‌های ذهنی و روانی نیز می‌شود، مهارت‌هایی که به بازیکن کمک می‌کنند تا اوج عملکرد خود را به نمایش بگذارد. مهم‌ترین مهارت‌های ذهنی که بازیکنان والیبال به آن نیاز دارند: تمرکز و استقامت در تمرکز، اعتماد به نفس و رهبری، جنگندگی، حفظ آرامش، روحیه کار تیمی و تفکر مثبت می‌باشد. با بهره‌گیری از تونایی‌های بازیکنان نخبه (ستاره‌ها) می‌توان در بسیاری از مسابقات پیروز شد، اما برای قهرمانی حتماً نیاز به کار تیمی می‌باشد.

یک موضوع مهم این است که در والیبال پیشرفته حدود 25% امتیازات از خطای حریف به دست می‏آید، و تقریباً 50% امتیازات تیم از مجموعه‏ اول یا حمله پس از دریافت سرویس‏حاصل می‏شود، که این امتیازات باعث ثبات و پایداری تیم شده و از شکست خوردن تیم جلوگیری می‏کند، بنابراین بسیار مهم است که حداقل 60% تا 70%  تمرینات تیم به این امر اختصاص یابد (دریافت سرویس، ارسال پاس، حمله و پوشش مهاجم) به ویژه به حالتی که دریافت اول خوب نیست. حدود 25% امتیازات تیم نیز از مجموعه‏ دوم به دست می‏آید، که این امتیازات باعث برنده شدن تیم خواهند شد، بنابراین منطقی است که 30% تا 40% تمرینات تیم به این موضوع اختصاص یابد (سرویس، دفاع روی تور، توپگیری، پاس برگشتی، حمله برگشتی و پوشش مهاجم).